Fjalori i gjuhesise A - Ç

Fjalori i gjuhesise

ABSTRAKT

Që emërton një cilësi a tipar ose një veprim shkëputurazi nga sendi që e ka cilësinë a tiparin ose nga vepruesi. Emër abstrakt. Kuptim abstrakt.

AFËRT

Që ka prejardhje të përbashkët me një tjetër. Gjuhë të afërta.

AFRI

Lidhje e afërt, ngjashmëri që buron nga prejardhja e përbashkët. Afri gjuhësh. Lidhje afrie.

AFRIKATE

Bashkëtingëllore që nis të shqiptohet si bashkëtingëllore shpërthyese dhe mbaron si bashkëtingëllore fërkimore (p.sh. c, f, x, xh).

AKORDIM

Përshtatje

ANALITIK

Që i shpreh marrëdhëniet ndërmjet fjalëve në fjali jo me mbaresa, por me mjete të tjera të veçanta; që përbëhet nga njësi të veçuara gjuhësore (për trajtat e përbëra); kund. sintetik. Gjuhë analitike. Trajtë analitike. Ndërtime analitike.

ANALIZË

Zbërthimi i fjalëve ose i fjalive në pjesët përbërëse për të përcaktuar vlerat e tyre gramatikore, leksikore etj. veç e veç. Analizë fonetike (sintaksore). Analiza gramatikore.

ANASJELLË

Ndryshimi i rendit të zakonshëm të fjalëve në fjali për të theksuar kuptimin e një fjale ose për t'i dhënë fjalisë forcë shprehëse.

ANËSOR

Që shqiptohet duke kaluar rryma e ajrit anës gjuhës kur

kjo puqet me dhëmbët ose me qiellzën e fortë. Bashkëtingëllore

anësore (p.sh. l).

ANTONIM

Që ka kuptim të kundërt me atë të një fjale tjetër. Antonime të

plota. Çift antonimesh.

ANTROPONIM

Emrat e përveçëm të njerëzve, që studiohen nga gjuhësia.

ANTROPONIMI

1. Tërësia e emrave të përveçëm të njerëzve në një gjuhë

a te një popull.

2. Degë e gjuhësisë, që studion emrat e përveçëm të njerëzve.

Antroponimia shqiptare.

APOSTROF

Shenjë si presje, e cila vihet sipër rreshtit në vend të një zanoreje

a të një rrokjeje që ka rënë dhe pas pjesëzës mohuese s. Vë

apostrofin. Shkruhet me apostrof.

APOSTROFIM

Veprimi sipas kuptimit të foljes apostrofoj

APOSTROFOJ

Vë apostrof, përdor apostrofin për të zëvendësuar një zanore a

një rrokje që bie.

ARDHËM

Koha e ardhme, kohë e foljes, që tregon se veprimi ose

gjendja e shprehur prej saj pritet të ndodhë a të vijë pas çastit të

ligjërimit.

ASIMILIM

Përngjashmin

ASIMILOJ

E bën të njëjtë ose të ngjashëm me veten (për veprimin e një tingulli mbi një tjetër).

ASNJANËS

Që nuk është as i gjinisë mashkullore, as i gjinisë femërore; që bën pjesë në lakimin e katërt të emrave të shqipes. Gjinia asnjanëse. Emër asnjanës.

ASPEKT

Kategori gramatikore në disa gjuhë, që tregon mënyrën

se si rrjedh veprimi. Aspekti i kryer (i pakryer). Aspektet e foljes.

BARAZI

Shkalla krahasore e barazisë, një nga shkallët e krahasimit

të mbiemrave e të ndajfoljeve, kur sendet a cilësitë që

krahasohen janë në një shkallë të barabartë.

BARBARIZËM

Fjalë ose shprehje e huazuar pa nevojë nga një gjuhë tjetër.

Pastrimi i barbarizmave.

BASHKËKOHËSI

Të qenët në të njëjtën kohë me një tjetër (për fjalitë kohore).

Lidhje (marrëdhënie) bashkëkohësie.

BASHKËLIDHUR

Që është i lidhur në mënyrë të dyanshme me diçka tjetër; që ka

lidhje të ngushtë me diçka tjetër; i bashkëngjitur. Dokumente të

bashkëlidhura. Fjalë (fjali) të bashkëlidhura

BASHKËNGJITJE

Përngjitje

BASHKËPAJTIM

Bashkëpërkim

BASHKËPËRKIM

Përkim i dyanshëm ndërmjet gjuhësh, takim në njësi e në dukuri

gjuhësore. Bashkëpërkime gjuhësore. Bashkëpërkime fonetike

(leksikore, gramatikore). Bashkëpërkime shqiptaro-balte.

BASHKËRENDIT

Lidh me bashkërenditje dy a më shumë fjali ose gjymtyrë të një fjalie.

BASHKËRENDITËS

Që shërben për të lidhur dy a më shumë fjali ose gjymtyrë fjalie të

bashkërenditura. Lidhëz bashkërenditëse.

BASHKËRENDITJE

loj i lidhjes sintaksore të dy a më shumë njësive

gjuhësore (fjali ose gjymtyrë fjalie) të barasvlershme, që nuk

varen njëra nga tjetra dhe nuk përcaktojnë njëra-tjetrën.

Bashkërenditja e fjalive (e gjymtyrëve të fjalisë). Marrëdhënie

bashkërenditjeje. Lidhje me bashkërenditje.

BASHKËRENDITUR

Që është i lidhur me bashkërenditje me një njësi tjetër

gjuhësore (me fjali ose me gjymtyrë fjalie). Fjali (gjymtyrë) të

bashkërenditura.

BASHKËTINGËLLOR

Që përftohet kur ajri kalon një pengesë në organet e të folurit,

zakonisht i shoqëruar me zhurmë dhe pa lëvizur tejzat e zërit (për

tingujt e të folurit); që përbëhet nga bashkëtingëllore. Tingull

bashkëtingëllor. Togje bashkëtingëllore.

BASHKËTINGËLLORE

Tingulli i të folurit, që përftohet kur ajri kalon një pengesë në

organet e të folurit, zakonisht i shoqëruar me zhurmë dhe pa

lëvizur tejzat e zërit; shkronja që shënon këtë tingull.

Bashkëtingëllore e zëshme (e zhurmët, e shurdhët).

Bashkëtingëllore hundore. Bashkëtingëllore paragjuhore

(mesgjuhore, prapagjuhore). Bashkëtingëllore buzore

(dhëmbore, qiellzore, grykore). Bashkëtingëllore e dyfishtë.

Bashkëtingëllore e lëngët (dridhëse). Bashkëtingëllore

shpërthyese (shtegore, anësore). Bashkëtingëlloret b, d, g...

Bashkëtingëlloret e shqipes. Sistemi i bashkëtingëlloreve.

Grup bashkëtingëlloresh. Këmbimi i bashkëtingëlloreve.

BASHKËVAJTJE

Lidhja e një fjale me një fjalë tjetër, përdorimi i një fjale së bashku

me një tjetër në lidhje të caktuara.

BISEDOR

Që është karakteristik për bisedën e lirë (zakonisht për dialogun),

që përdoret në bisedat e përditshme. Ligjërimi bisedar. Fjalë

bisedore. Leksiku bisedor. Stili bisedor i ligjërimit.

BUKURSHQIPTIM

Shqiptimi i bukur e i qartë i tingujve dhe i fjalëve.

BUKURTINGËLLIM

Tingëllim i bukur e i pëlqyeshëm i fjalëve ose i fjalive, për shkak të

tingujve a të fjalëve që i përbëjnë.

BUKURTINGËLLUES

1. Që hyn ndërmjet dy tingujsh për të krijuar një shqiptim të lehtë

e të bukur (për tingujt).

2. Që është i bukur e i pëlqyeshëm (për shqiptimin e tingujve).

Shqiptim bukurtingëllues.

BUKURZANI

Bukurtingëllim.

BUKURZANOR

Bukurtingëllues. Tingull bukurzanor.

BUZOR

Që shqiptohet me pjesëmarrjen e buzëve (për tingujt). Tingull

buzor. Bashkëtingëllore buzore.

CILËSOR

Që shënon drejtpërdrejt një cilësi ose tipar të sendit; që

luan rolin e një cilësori a përcaktori; cilësues. Mbiemër cilësor.

Fjali cilësore.

ÇERDHE

Grupi i fjalëve që janë formuar nga një rrënjë e

përbashkët. Çerdhe fjalësh. Fjalor me çerdhe.

ÇFARËSI

Plotës i çfarësisë: përcaktor që tregon llojin a farën e asaj që

shënon emri.

ÇHUNDORËZIM

Humbja e hundorësisë nga një tingull i gjuhës, kalimi i një tingulli

hundor në tingull gojor. Çhundorëzimi i zanoreve.

ÇUDITËSE

Që shpreh çudinë e folësit; habitore. Fjali çuditëse

Fjalori i gjuhesise