Fjalor gjuhesor T - TH

Fjalor gjuhesor T - TH

TABU

Ndalim për të kryer një veprim të caktuar, për

të zënë në gojë një fjalë, për të përdorur një send etj., që

zbatohej te fiset primitive (ose që zbatohet edhe sot te disa

popuj në gjendje fisnore) dhe që nuk duhej të shkelej, sepse,

sipas besëtytnive, ndëshkohej nga fuqitë e mbinatyrshme;

veprimi, sendi a fjala, që ndalohej a ndalohet në këtë mënyrë.

Vuri dorë në një tabu. Ishte bërë tabu.

TAKT

Pjesa më e shkurtër e kuptimshme e frazës, që

veçohet gjatë të folurit me anë të intonacionit dhe të ritmit.

Takti i ligjërimit (ligjërimor).

TANISHËM

Koha e tanishme, koha e tashme.

TASHËM / TASHME

Koha e tashme, kohë, në të cilën folja tregon se veprimi

a gjendja e shprehur prej saj ndodh ose vihet re në çastin që

flasim a shkruajmë.

TEJFUNDOR

Që është e treta nga fundi (për rrokjen); që bie mbi rrokjen e

tretë para fundit

(për theksin); që e ka theksin në rrokjen e tretë që nga fundi

(për fjalën).

Rrokje tejfundore. Fjalë me theks tejfundor. Fjalë tejfundore.

TEJSHKRIM

Transkriptim

TEJSHKUAR

Që ka shumë kohë që ka kaluar, mjaft i largët. Ngjarje të

tejshkuara.  E kryer e tejshkuar.

TEMË

Pjesë e fjalës që mbetet po t’i hiqen kësaj mbaresat,

pjesa e fjalës pa mbaresat. Temë e parme (e prejardhur).

Temë emërore (mbiemërore, përemërore foljore, ndajfoljore).

Temë fjalëformuese pjesa e një fjale që shërben si bazë a

burim për formimin e fjalëve të reja p.sh. gur- t, gur-ore, i

n-gur-të, gur-th etj.; bukur- te bukur-i, bukur-ezë, bukur-osh,

z-bukur-oj, bukurshkrim etj.

TERMINOLOGJI

Tërësia e termave të një fushe të shkencës, të teknikës, të

artit, të jetës shoqërore etj.; tërësia e termave të një gjuhe.

Terminologjia politike (teknike, shkencore). Terminologjia

popullore. Zhvillimi i terminologjisë në gjuhën shqipe.

TERMINOLOGJIK

Që ka të bëjë me termat ose me terminologjinë; që përfshin

termat e një fushe të caktuar. Përdorim i ngushtë

terminologjik. Fjalor terminologjik.

Leksiku terminologjik.

TËRTHORTË

I zhdrejtë, Rasë e tërthortë

TINGËLLIM

Mënyra si tingëllon një fjalë; tërësia e tingujve nga të

cilët përbëhet një fjalë, veshja tingullore e fjalës.

TINGËLLON

Ka një tingëllim të caktuar. Kjo fjalë tingëllon (nuk

tingëllon) bukur.

TINGULL

Zë me një shqiptim, të shkoqur; që prodhohet me anë

të lëvizjeve të organeve të të folurit; njësia më e thjeshtë e të

folurit. Tingull zanor (bashkëtingëllor). Tingull hundor. Tingull i

zhurmët. Tingull shushuritës. Tinguj fonetikë. Tingujt e të

folurit. Shqiptimi i tingujve. Bashkimi i tingujve. Rënia e tingujve.

TINGULLIMITIM

Fjalë e krijuar nga bashkimi i tingujve të të folurit, që

jep përafërsisht zërin a zhurmën e një qenieje, të një sendi, të

një dukurie etj. (si mjau, kikiku, ciu-ciu, ham-hum

etj.);onomatope.

TINGULLIMITUES

Që është krijuar duke imituar zërat a zhurmat e

qenieve, të sendeve, të dukurive etj.; që është krijuar sipas

tingullimitimit ose mbi bazën e tingull imitimit; onomatopeik.

Fjalë tingullimituese.

TINGULLT

Që ka tingull, me tingull, tingullor. Bashkëtingëllore të tingullta.

TIPOLOGJI

Klasifikimi i qenieve, sendeve, i gjuhëve dhe i dukurive të

ndryshme sipas tipareve thelbësore të përbashkëta, ndarja e

tyre në tipa. Tipologjia e gjuhëve.

TOG

Grup i përbërë prej dy a më shumë njësish gjuhësore

të lidhura ngushtë ndërmjet tyre. Tog zanor (bashkëtingëllor).

Tog foljor. Tog i qëndrueshëm.

Tog frazeologjik. Tog fjalësh.

TONIK

I theksuar, Theks tonik theks lartësie.

TOPONIM

Emër vendi (krahine, qyteti, fshati, lumi, përroi, deti, liqeni,

mali, are etj.). Toponimet e Shqipërisë. Vend i pastruar me

toponime. Mbledh toponimet.

TOPONIMI

Tërësia e emrave, e vendeve (të krahinave, të qyteteve, të

fshatrave, të lumenjve, të përrenjve, të maleve, të arave etj.),

toponimet. Toponimi vendëse. Toponimia historike (e lashtë).

Toponimia e fshatit. Studimi i toponimisë.

TOSKËRISHTE

Tërësia e të folmeve të krahinave jugore të Shqipërisë,

dialekti jugor i shqipes.

Të folmet e toskërishtes. Toskërishtja jugore (veriore).

Veçoritë e toskërishtes.

TRAJTË

Mjet gjuhësor, që shpreh kategoritë gramatikore të një

fjale dhe lidhjet midis fjalëve e fjalive; formë në të cilën

shprehet kuptimi gramatikor i një fjale; formë. Trajta e shquar

(e pashquar) e emrit. Trajtë e rregullt (e parregullt).

Trajtë vetore (jovetore) e foljes. Trajtë e plotë. Trajta e

shkurtër e përemrit vetor. Trajtat e njëjësit (e shumësit).

TRAJTËFORMIM

Tërësia e mënyrave dhe e mjeteve që përdoren për të

formuar trajtat e fjalëve, formimi i trajtave. Trajtëformimi në

gjuhën shqipe. Nga ana (nga pikëpamja) e trajtëformimi.

TRAJTËFORMUES

Që përdoret për të formuar një trajtë të një fjale; që formëson

trajtën e një fjale. Prapashtesë trajtëformuese.

TRANSKRIPTOJ

1. Kthej në shkrimin e sotëm një tekst të shkruar me

shkronja e me shenja që ndryshojnë nga sistemi i sotëm i

shkrimit. Transkriptoi «Mesharin» e Gjon Buzukut. Transkriptoj

një tekst (një dorëshkrim).

2. Shënoj tingujt e të folurit me të gjitha dallimet e holla

të shqiptimit, duke përdorur disa shenja të veçanta.

TRERROKËSH

Që është i përbërë nga tri rrokje. Fjalë trerrokëshe. Varg

trerrokësh.

TURQIZËM

Fjali a shprehje turke, që ka hyrë në gjuhën tonë ose në një

gjuhë tjetër. Turqizmat në gjuhën shqipe. E pastruan gjuhën

nga turqizmat.

THEKS

1. Shqiptim me zë më të fortë ose me ton më të ngritur i

një rrokjeje a i një zanoreje në fjalë, dallim që i bëhet një

rrokjeje a një zanoreje në fjalë gjatë të folurit; shenjë e

posaçme që, kur shkruajmë, vihet mbi zanoren e shqiptuar në

këtë mënyrë. Theks i lëvizshëm (i lirë, i ngulët ose i

palëvizshëm). Theksat ritmikë theksat e një vargu. Theksi i

fjalës. Thinja e theksit. Lëvizja (shpërngulja) e theksit. Theksi

bie mbi rrokjen e parafundit. Vuri theksat.

2. Shqiptim me zë më të fortë ose me ton më të ngritur i

një fjale a i një pjese të fjalisë, dallim që i bëhet një fjale a një

pjese të fjalisë për të vënë në dukje rëndësinë kuptimore të

saj, peshën emocionale që ka etj. Theksi logjik (kuptimor).

Theksi emocional. Theksi i fjalisë.

THEKSOJ

1. Shqiptoj me zë më të fortë ose me ton më të ngritur

një rrokje a një zanore në fjalë, bëj që të dallohet, rrokje a një

zanore në fjalë gjatë të folurit; vë shenjën e posaçme të

theksit kur shkruaj. Theksoj zanoret (rrokjet). Theksoj me

forcë. E theksoj mirë.

2. Shqiptoj me zë më të fort ose me ton më të ngritur një

fjalë a një pjesë të fjalisë, për të vënë në dukje rëndësinë

kuptimore të saj, peshën emocionale që ka etj.

Theksoj fjalën (fjalinë).

3. Shqiptoj në një mënyrë të veçantë tingujt, fjalët ose fjalitë

në të folur; ndryshoj zërin (e ngre, e ul, e forcoj, e dobësoj

etj.), kur shpreh ndjenja të caktuara.

E theksoi mirë (drejt, keq, shtrembër). E theksoi ëmbël

(rëndë, ashpër).

THEKSUAR

1. Që shqiptohet me zë më të fortë ose me ton më të

ngritur në të folur, që theksohet (për rrokjet a zanoret në

fjalë). Zanore (rrokje) e theksuar.

Fjalë e theksuar fjalë që ka një rrokje me theks.

2. Që shqiptohet me zë më të fortë ose me ton më të

ngritur në të folur, që dallohet për të vënë në dukje rëndësinë

kuptimore të saj, peshën emocionale që ka etj. (për një fjalë a

për një pjesë të fjalisë). Fjala e theksuar në fjali.

3. I fortë i madh; që shquhet, që bie në sy, i dukshëm.

Ngjyrë e theksuar.

Pjerrësi e theksuar.

THËNIE

Togje prej dy-tri fjalësh, që hasen dendur

në gjuhë e në ligjërim dhe që jepen në fjalorë për të sqaruar

më mirë kuptimet themelore e më të zakonshme të fjalëve a

për të treguar përdorimin e tyre; togje të tilla që shërbejnë për

emërtimet e sendeve të përdorimit të përditshëm. Jepen

thëniet më të përdorshme.

THIRRMË

Pasthirrmë.

THIRROR

Gjymtyrë e dytë e fjalisë, që shprehet me një fjalë ose me një

togfjalësh dhe që, tregon njeriun a sendin, të cilit i drejtohemi

a i bëjmë thirrje. Thirror i shoqëruar me pasthirrma. Është në

funksion të thirrorit.

THIRROR

Që shpreh një thirrje, që përdoret për t'iu drejtuar dikujt a

diçkaje. Plotës thirror. Përdorim thirror. Rasa (trajta) thirrore.

Fjalia thirrore.

THIRRORE

Trajtë që marrin emrat ose përemrat, kur përdoren për t'iu

drejtuar dikujt a diçkaje, për të thirrur dikë a diçka; rasa që ka

këtë trajtë, rasa thirrore.

THJESHTË

Numërorët e thjeshtë, Numërorë nga një deri në dhjetë

Fjali e thjeshtë, një fjali e vetme.

Fjalë e thjeshtë, fjalë që ka vetëm rrënjën e mbaresat.

Kohët e thjeshta, kohë, në të cilat folja zgjedhohet pa foljet ndihmëse.

Kallëzues i thjeshtë, kallëzues që shprehet me një folje të vetme

Ligjërimi i thjeshtë, thjeshtligjërimi.

THJESHTLIGJËRIM

Shkalla më e ulët e ligjërimit nga pikëpamja e normës letrare,

që karakterizohet nga shkelje të kësaj norme, nga përzierje

dialektore, nga një bazë shoqërore jo e gjerë dhe nga

përdorimi i dendur i fjalëve e i shprehjeve me ngjyrim

emocional keqësues e të rëndë; ligjërimi i thjeshtë. Fjali

(shprehje) të thjeshtligjërimit.

THJESHTLIGJËRIMOR

Që i përket thjeshtligjërimit; që lidhet me thjeshtligjërimin, që

është karakteristik për thjeshtligjërimin. Stil thjeshtligjërimor.

Fjalë thjeshtligjërimore.

THONJËZA

Shenja pikësimi në trajtë të dy presjeve a të dy

gjysmëkllapave këndore të cilat vihen në shkrim në fillim dhe

në fund të atyre fjalëve që përsëriten pikë për pikë ashtu siç

janë thënë prej dikujt ose theksohen me qëllim (përdoren me

ironi, me tallje, me mosbesim, me përçmim etj). Vuri (hapi,

mbylli) thonjëzat.

Fjalor gjuhesor T - TH