Fjalori i gjuhesise N

Fjalori i gjuhesise

NATYROR

Që merret sipas seksit dhe jo sipas treguesit gramatikor.

Gjini natyrore.

NDAJFOLJE

Pjesë e pandryshueshme e ligjëratës, që tregon një tipar të

veprimit a të gjendjes, rrethanat a mënyrën e veprimit ose

shkallën e cilësisë a të veprimit. Ndajfolje përemërore

(rrethanore, pyetëse, mohuese). Ndajfolje kohe (vendi, mënyre,

shkaku, cilësie, sasie, qëllimi, krahasimi).

NDAJFOLJEZOHET

Kthehet në ndajfolje, merr tiparet e ndajfoljes (për një pjesë të

ligjëratës).

NDAJFOLJOR

Që ka vlerën e ndajfoljes; që përdoret si ndajfolje. Shprehje

ndajfoljore. Lokucion ndajfoljor. Kuptim ndajfoljor. Me vlerë

ndajfoljore.

NDAJSHTESË

Pjesë që i shtohet një rrënje ose një teme të fjalës përpara

(parashtesë), në mes (brendashtesë) a në fund (prapashtesë),

për të formuar një fjalë tjetër me kuptim a me ngjyrim të ri ose për

të ndërtuar një trajtë të fjalës (mbaresë). Ndajshtesë

fjalëformuese. Ndajshtesë fjalëndryshuese mbaresë.

NDAJSHTESIM

Formimi i një fjale të re ose i trajtës së një fjale me anë të një

ndajshtese.

NDAJSHTESOR

Që ka lidhje me ndajshtesën; që bëhet me anë të ndajshtesave.

Morfemë ndajshtesore. Fjalëformim ndajshtesor.

NDAJSHTIM

Përcaktor i shprehur zakonisht me një emër a i zgjeruar edhe me

fjalë të tjera, që vihet pranë një emri tjetër ose një përemri e

lidhet me këta thjesht me pranëvënie ose me përshtatje të

pjesshme dhe që shërben për të dhënë një saktësim ose një

sqarim të mëtejshëm (p.sh. Gazeta «Drita»; Arkitekt Sinani; Naim

Frashëri, poeti më i madh etj.). Ndajshtim caktues. Ndajshtim

sqarues. Ndajshtim i veçuar (i paveçuar).

NDAJSHTIMOR

Që shërben si ndajshtim, që luan rolin e ndajshtimit. Plotës

ndajshtimor. vjet. Fjali ndajshtimore.

NDAJSHTRESË

Gjuha e ardhësve (zakonisht e një pakice), që ndikon mbi gjuhën

e një popullsie rrënjëse si gjuhë fqinje, ose gjuha e një popullsie

që bashkëjeton për një kohë të gjatë me një popullsi tjetër e që

ndikon mbi gjuhën e kësaj.

NDASOR

Veçues, që veçon. Lidhëz ndasore.

NDERJE

Faza e parë e shqiptimit të një tingulli, gjatë së cilës

organet e nyjëtimit tendosen në mënyrë të përshtatshme për të

nxjerrë tingullin.

NDËRDIALEKTOR

Që ndodh ndërmjet dialekteve. Afrimi ndërdialektor.

Bashkëveprimi ndërdialektor.

NDËRDHËMBORE

Bashkëtingëllore që shqiptohet duke vënë majën e gjuhës

ndërmjet dhëmbëve. Ndërdhëmboret th, dh. Ndërdhëmborja e

zëshme dh.

NDËRFUTUR

Që ka hyrë midis dy gjërave të tjera ose midis pjesëve të diçkaje.

Fjali e ndërfutur. gjuh. fjali e vendosur ndërmjet gjymtyrëve të një

fjalie tjetër.

NDËRGJUHËSOR

Që bëhet ose që ndodh ndërmjet gjuhëve të ndryshme. Lidhje

ndërgjuhësore. Krahasime ndërgjuhësore.

NDËRKOMBËTARIZËM

Fjalë ose shprehje me prejardhje të njëjtë dhe me formë të

ngjashme, që ndeshet në shumë gjuhë të botës.

NDËRMJETËM

Që futet ndërmjet gjymtyrëve të fjalisë ose brenda një

fjalie tjetër e veçohet nëpërmjet intonacionit, pa u lidhur formalisht

nga ana gramatikore me asnjërën nga gjymtyrët dhe që shpreh

qëndrimin e folësit ndaj asaj që thotë. Fjalë e ndërmjetme. Fjali e

ndërmjetme.

NDËRSHTËNË

Fjali e ndërshtënë: fjali që jep të dhëna plotësuese për një fjali,

ndërmjet pjesëve të së cilës zë vend, ose për një fjalë të saj.

NDËRTIM

Tog fjalësh me lidhje të caktuara gramatikore ndërmjet

gjymtyrëve. Ndërtim sintaksor. Ndërtim pësor (lejor).

NDËRTOJ

Bashkoj fjalët në fjali sipas një rendi të caktuar ose sipas

përkimeve gramatikore. Ndërtoj me rasën emërore. Ndërtoj me

parafjalë.

NDËRZANOR

Që gjendet midis dy zanoreve. Bashkëtingëllore ndërzanore.

R-ja ndërzanore.

NDIHMËS

Që ndihmon për të formuar trajta jo të thjeshta të fjalëve

(për foljet kam, jam ose për pjesëzën do: kam punuar, jam

gëzuar, do të nisem); shërbyes; që nuk është kryesor, i dytë (për

theksin). Folje (fjalë) ndihmëse. Theks ndihmës.

NDRYSHUESHËM

Që merr tregues të ndryshëm morfologjikë (mbaresa) për

të shprehur kategorinë gramatikore (gjininë, numrin, rasën,

vetën, kohën e mënyrën); kund. i pandryshueshëm. Pjesët e

ndryshueshme të ligjëratës.

NËNDIALEKT

Ndarje më e vogël e një dialekti kryesor, që përfshin një varg të

folmesh me disa tipare të përbashkëta ose të afërta. Nëndialekti i

Elbasanit.

NËNDIALEKTOR

Që i përket nëndialektit; që ka tiparet e nëndialektit. Trajtë

(formë) nëndialektore. Fjalë (shprehje) nëndialektore.

NËNRENDITËS

Që shërben për të lidhur një fjali të varur me fjalinë kryesore nga

e cila varet, që shpreh lidhjen e varësisë gramatikore nga një

tjetër. Lidhëz nënrenditëse.

NËNRENDITJE

Lidhje e dy fjalive, ndër të cilat njëra varet nga tjetra.

NËNRENDITUR

Që lidhet me një fjali tjetër nga e cila varet, që lidhet me

nënrenditje. Fjali e nënrenditur.

NËNSISTEM

Pjesë e sistemit të përgjithshëm të gjuhës, e organizuar në një

mënyrë të veçantë. Sistemi dhe nënsistemet e gjuhës.

NËNSHTRESË

Gjurmë a ndikime të gjuhës së vjetër që është zhdukur

mbi gjuhën e re që e ka zëvendësuar. Elemente të nënshtresës.

NGUSHTË

Që shqiptohet duke i afruar shumë buzët e duke e

ngritur shumë lart gjuhën (për zanoret). Zanore e ngushtë.

NGJITËS

Diftong ngjitës, diftong tek i cili theksi bie mbi elementin e dytë.

NGJYRIM

Kuptim i veçantë, më i hollë, që merr një fjalë a një

shprehje në një përdorim ose në një fushë të caktuar, hijesë,

nuancë. Ngjyrim kuptimor. Ngjyrim stilistik.

NISTOR

Që gjendet në fillim, i fillimit. Zanore (bashkëtingëllore,

shkronjë) nistore, zanore që ndodhet në fillim të fjalës a të rrokjes.

NISTORE

Tingulli me të cilin fillon një fjalë a një rrokje.

NORMALIZOHET

Krijon një normë të ngulitur e të përbashkët për të

gjithë, normëzohet. Normalizohet temperatura. Normalizohen

marrëdhëniet midis dy vendeve. Normalizohet gjuha.

NORMALIZOJ

Vendos një normë për të gjithë, normëzoj.

NORMË

Tërësia e rregullave që përcaktojnë përdorimin e mjeteve

të gjuhës letrare në mënyrë të njëllojtë për të gjithë pjesëtarët e

një kombi; përdorimi i mjeteve gjuhësore që është ngulitur e

është pranuar nga të gjithë pjesëtarët e një kombi si në ligjërimin

e folur ashtu edhe në atë të shkruar. Norma e gjuhës letrare

kombëtare. Norma gramatikore (leksikore). Norma

drejtshkrimore. Norma e drejtshqiptimit.

NORMËZOHET

Krijon një normë të ngulitur e të përbashkët për të gjithë

pjesëtarët e kombit (për gjuhën letrare). Gjuha letrare shqipe

është normëzuar.

NORMËZOJ

Përcaktoj e ngulit normën e një gjuhe letrare.

NORMËZUAR

Që ka norma të përcaktuara e të ngulitura për të gjithë pjesëtarët

e kombit (për gjuhën letrare). Gjuhë e normëzuar. Drejtshkrim i

normëzuar.

NORMIM

Normëzim. Normimi i drejtshkrimit.

NORMUAR

 I normëzuar. Gjuhë e normuar. Drejtshkrim i normuar.

NUMËR

Kategori gramatikore e emrit, e përemrit, e mbiemrit dhe

e foljes, që tregon nëse është fjala për një apo për më shumë

qenie, sende a dukuri ose nëse veprimi, gjendja a një tipar cilësor

ka të bëjë me një apo me më shumë qenie, sende a dukuri.

Numri njëjës (shumës).

NUMËROR

Pjesë e ligjëratës, që tregon sasinë ose rendin e

sendeve sipas numrit. Numëror themelor. Numëror rreshtor.

Numëror i thjeshtë (i përbërë, i përngjitur).

NUMËROR

Mbiemër numëror: mbiemër që tregon numër.

NYJË

Pjesëz që shërben për të treguar nëse një emër ose një

fjalë tjetër e barasvlershme me të është në trajtën e shquar apo

të pashquar (p.sh. mali, vajza, krahu, mishtë dhe një mal, një

vajzë, një krah); pjesëz që vihet përpara një emri ose një fjale

tjetër të barasvlershme me të për të formuar trajtën e rasës

gjinore (p.sh. pragu i derës, dritaret e shkollës, vepra të dikujt);

pjesëz që hyn në ndërtimin e një tipi të pasur mbiemrash të

shqipes (i kuq — e kuqe — të kuq; i përditshëm — e përditshme

etj.), në ndërtimin e disa përemrave dëftorë, lidhorë, pronorë e të

pakufishëm (i tillë — e tillë, të tillë; i cili — e cila — të cilët; i tij — e

saj; të gjithë etj.), në ndërtimin e numërorëve rreshtorë (i parë, e

dytë etj.) e të disa emrave femërorë e asnjanës (e hënë, e

martë..., e bukura, e mira ..., të ngrënët, të hyrët etj.), duke u

vendosur përpara temës së tyre pa u shkrirë me të. Nyjë e

përparme (e prapme). Nyjë shquese (joshquese). Nyjë afrie.

NYJËTIM

Veprimi i organeve të të folurit dhe mënyra e vendosjes a e

lëvizjes së tyre gjatë shqiptimit të një tingulli të gjuhës. Organet e

nyjëtimit. Baza e nyjëtimit.

NYJËTOJ

Shqiptoj qartë tingujt, duke vënë në lëvizje organet e të folurit në

një mënyrë të caktuar.

NYJËTUAR

Gjuhë e nyjëtuar: të folurit e njerëzve, që arrihet duke vënë në

lëvizje organet e të folurit në një mënyrë të caktuar.

NYJËZOHET

Merr nyjë të përparme.

NYJSHËM

Që ka nyjë të përparme;

Fjalori i gjuhesise